Oleh Ahmad Murad Merican

Pengajian Melayu mesti meletakan dirinya dalam konteks lebih luas sebagai integral (fundamental) kepada kajian Eropah dan global. Pengajian Melayu tidak boleh mengasingkan diri daripada landskap politik, ekonomi dan budaya global moden.

Baru-baru ini, Menteri Pengajian Tinggi Datuk Seri Mohamed Khaled Nordin menyeru agar pengajian Melayu memartabatkan diri sebagai medan strategik semasa berucap pada program Syarahan Za’ba di Akademi Pengajian Melayu, Universiti Malaya. Cadangan menteri adalah tepat pada masanya.

Korpus pengajian Melayu adalah alat untuk kita mengkaji diri sendiri dan orang lain. Kira-kira 20 tahun yang lalu, Institut Kajian Oksiden telah ditubuhkan di sebuah universiti tempatan. Kajian Oksiden adalah sisi lain dari pengajian Melayu.

Namun begitu, inisiatif itu tidak dapat dikekalkan. Pihak-pihak dan cendekiawan yang berkenaan menganggap ini hanya sebagai sebahagian daripada rangkaian Kajian rantau yang lebih besar dan bukannya wacana yang merapatkan, saling berkait dan berhubungan antara satu sama lain. Kajian barat Oksiden mati secara tidak disengajakan.

Memandangkan arus politik dan epistemologi (teori ilmu), dan cabaran yang nyata, pengajian Melayu memerlukan naratif baharu, yang memanifestasikan wajah transdisiplin. Tatanama pengajian Melayu telah berbeza-beza disifatkan sebagai Pengajian Alam Melayu dan Kajian Tamadun Melayu.

Secara epistemologi, perkara ini mesti dirungkai semula. Fikiran yang tertawanan masih ada dan politik kepartian masih berpengaruh dalam mencorak ilmu sosial kurikulum pengajian Melayu mesti melihat keadaan penjajahan sebagai bermasalah.

Kita harus menganggap pemisahan “tanah” dari “air” sebagai pemisahan intelektual, budaya dan politik seperti yang dimanifestasikan dalam pelbagai nama seperti Kepulauan Melayu, Nusantara, atau atas nama negara-negara bangsa baharu, atau Asia Tenggara.

“Pengorientasian semula” Kajian Melayu mungkin menjurus kepada pencerahan lain, ruang kosmopolitan di Kepulauan Melayu. Salah satunya ialah zaman pencerahan Kesultanan Melaka pada abad ke-15. Satu lagi di Riau, kira-kira 400 tahun kemudian.

Riau juga merupakan pusat/kegemilangan kemodenan dan kewartawanan Melayu. Sejarah intelektual Melayu mesti menjadi paksi dalam penyusunan semula bidang tersebut.

Institut Pemikiran dan Tamadun Islam Antarabangsa Universiti Islam Antarabangsa Malaysia juga terlibat dalam kajian sejarah dan tamadun Melayu. Ia menganjurkan projek Tamadun Maritim Melayu pada 2021, dan akan menganjurkan Persidangan Uthmaniyyah dan Dunia Melayu pada Oktober tahun ini.

Pengajian Melayu merupakan komponen penting dalam pemikiran dan peradaban Islam.

Semestinya semakan kurikulum mesti dilakukan. Khalid Nordin menyatakan dengan tegas mengenai perkara ini. Agenda penyelidikan perlu disusun semula. Kebangkitan semula pengajian Melayu melangkaui bahasa dan sastera diharapkan.

Kesarjanaan dekolonialnya mesti bergerak melangkaui kritikan terhadap kolonialisme dan eurocentrism (fahaman Eurosentrik). Ini harus difikirkan sebagai projek intelektual yang menjurus kepada ilmu mandiri.

Segelintir pusat pengajian Melayu di Malaysia mesti secara kolektif terlibat dengan institusi pengajian lama yang mempelajari Alam Melayu, bukan sahaja di Leiden dan London, tetapi juga di bahagian lain di benua Eropah, serta Rusia, tidak melupakan China dan Korea.

Terdapat minat terhadap Dunia Melayu dari Turkiye dan dunia Indo-Iran. Dan, kita tidak boleh melupakan Singapura, yang telah menghasilkan beberapa kesarjanaan yang mendefinisikan perjalanan bidang Pengajian Melayu itu sendiri.

Khaled Nordin menyebut tentang penubuhan semula Pengerusi Za’ba di Akademi. Terdapat satu di sebuah universiti di Tanjung Malim. Kerusi-kerusi lain yang memperingati tokoh dalam sejarah intelektual mesti diwakafkan, termasuk Abdullah Abdul Kadir Munshi, Syed Shaykh al-Hadi dan A. Samad Ismail.

Mendirikan Kursi Pengajian Melayu di luar negara bukanlah satu kemewahan; ia adalah satu keperluan. Mewujudkan semula dan memastikan kesinambungan Pengajian Melayu adalah penting dalam meluaskan naratif Melayu (dan Malaysia) ke seluruh dunia.

Ini termasuk di dunia Arab, Turkiye dan Iran, serta Jepun, Filipina dan Hawaii. Kursi itu mesti menjadi sebahagian daripada usaha kolektif dalam rangka inisiatif diplomasi budaya dalam meluaskan kuasa dan pengaruh Malaysia di persada global.

Professor Dato’ Dr. Ahmad Murad Merican : Penulis ialah profesor sejarah sosial dan intelektual, Institut Pemikiran dan Tamadun Islam Antarabangsa, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia

Artikel ini merupakan pendapat peribadi penulis semata-mata dan tidak semestinya mewakili malayadaily.com